نابودی کسب و کارهای سنتی | در چند دهه گذشته و به خصوص از اواخر دهه شصت به بعد و با تغییر نظام اقتصادی کشور، داشتن شغل و کسب و کار آزاد برتری های بسیاری نسبت به سایر مشاغل و به خصوص کارمندی پیدا کرد.
رقابت کم در محصولات و خدمات، طبقه بندی محدود انواع کسب و کار ، عدم نیاز به خلاقیت زیاد برای توسعه کسب و کار، نیازهای تعریف شده محدود و انتظارات پائین مردم، ریسک کم حضور در بازار (به نسبت امروز) ، پایین بودن هزینه های سربار به خصوص ملک، پایین بودن نرخ و یا عدم قطعیت مالیات ها و انواع عوارض و قبوض برای کسب و کارها، فضای سالم تر اجتماعی و اقتصادی آن زمان و … از جمله عواملی بودند که این امید را به افراد می دانند که با ورود به حوزه کسب و کار آزاد و بعد از مدتی تلاش، می توانند کسب و کار خود را گسترش دهند و آینده درخشان تضمین شده مالی داشته باشند.
همچنین علاوه بر عوامل بالا مواردی مانند افزایش شدید جمعیت ، افزایش نسبی درآمدها و سطح رفاه جامعه ، نبود تفریحات چندانی برای مردم به جز گشت زدن در بازارها و … به تبع افزایش میزان تقاضا (حداقل از بعد کمی) برای انواع محصولات و خدمات را در پی داشت که خود باعث رونق بازار آزاد می شد.
در ابتدا لازم می دانم که تعریفی از کسب و کار سنتی مد نظر در این مقاله ارائه دهم. منظور از کسب و کارهای سنتی ، کسب و کار کوچک یک یا چند نفره است که به صورت خویش فرمایی اداره می شود، اغلب خدمات و محصولات عمومی و غیر تخصصی را عرضه می کنند، وابسته به مکانی برای فروش محصولات یا ارائه خدمات هستند، اجباراً در ساعاتی مشخص از شبانه روز فعال هستند، وابسته به حضور فعال صاحب کسب و کار می باشند، مغازه پر از اجناس انبار شده و چیده شده است و صاحبان کسب و کار سنتی چشم به راه مشتریانی برای فروش این اجناس یا ارائه خدمات به آنها هستند.
مثال های متعددی از این کسب و کارهای سنتی وجود دارد؛ از سوپر مارکت ها، آرایشگاه ها، خرازی ها املاک و سایر کسب و کارها در مقیاس محلی تا بوتیک ها، نمایشگاه ها، رستورانها، و فروشگاه های بزرگ شخصی در مقیاس منطقه ای و شهری، همه و همه با ویژگی های مشترکی که ارائه شد جز کسب و کارهای سنتی لحاظ می شوند.
اما همانطور که هر بهار خزانی دارند، کسب و کارهای سنتی به پائیز زود رس برخورد کردند.
در چند سال اخیر شاهد ایجاد و گسترش فروشگاه های بزرگ یا هایپرمارکت ها هستیم. منظور از این فروشگاه ها پاساژها و مجتمع ها تجاری بزرگ نیست، زیرا انها هم نهایتاً در چهارچوب کسب و کارهای سنتی قرار می گیرند. همچنین منظور فروشگاه های زنجیره ای سنتی یا تعاونی شرکت ها و سازمان های مختلف دولتی که برای کارکنان خود یا عموم مردم محصولات نامرغوب ارائه می دهند نیز نمی باشد.
منظور فروشگاه های زنجیره ای و منسجمی است که با استراتژی رهبری هزینه (Cost Leadership) فعالیت می کنند. مزیت رقابتی این فروشگاه ها ارائه محصولات و برندهای برتر بازار در یک جا و با تخفیف و قیمت نهایی پائین تر از قیمت اصلی محصولات است.
بنابراین خریداران در وقت و هزینه خود صرفه جویی فراوانی می کنند. به طور متوسط خرید از این فروشگاه های زنجیره ای بین ۲۰ تا ۳۰ درصد قدرت خرید خانوار را به موجب ارائه تخفیف دایمی بالا می برد.
برخی از ویژگی های این فروشگاه های بزرگ عبارتند از:
فروشگاه های زنجیره ای با محوریت ارائه محصولات متنوع و با کیفیت با قیمت پائین در دنیا سابقه فعالیت طولانی مدت دارند که می توان از فروشگاه های زنجیره ای مانند وال مارت، تسکو ، آیکیا نام برد. در ایران نیز انواع هایپر مارکت هایی مانند هایپرمی و هایپر استار شروع به فعالیت در این چهارچوب کرده اند.
مجموعه ویژگیهای این فروشگاه ها مزیت رقابتی مستحکمی را برای آنها به وجود آورده است که کسب و کارهای سنتی قابلیت رقابت با آن را ندارند.
در کشور ما شهرداری ها دارای ساختار اولیه دولتی هستند. اما از دهه ۶۰ (تبصره ۵۲ قانون بودجه سال ۱۳۶۲) شهرداری ها از لحاظ تأمین بودجه خودکفا شدند. بنابراین برای کسب درآمد شروع به فروش تراکم، پروانه ساختمانی، تغییر کاربری، اخد عوارض گوناگون و … کردند. در حال حاضر ۷۰ تا ۸۰ درصد درآمد شهرداری ها از این طرق بدست می آید.
در بسیاری از این موارد به دلیل نگاه صرفاً اقتصادی و نبود کارشناسی صحیح، به منظور افزایش درآمد شهرداری ها تمرکز زیادی بر روی تغییر کاربری های مختلف به نفع کاربری های تجاری صورت گرفت، چرا که میزان درآمد شهرداری ها از کاربری ها تجاری بسیار بیشتر از سایر کاربری ها است. بدین ترتیب درآمد شهرداری ها از صدور پروانه های تجاری و همینطور اخد عوارض تجاری بیشتر شد.
اما این روند تا آنجا ادامه پیدا کرده است که امروزه میزان کاربری های تجاری موجود در بسیار از کلانشهرهای کشور بیش از حد نیاز است. این عامل باعث کاهش قیمت املاک تجاری و فروش نرفتن بسیاری از واحد های تجاری ساخته شده در مجتمع های تجاری بزرگ شده است. (منظور همان واحد های تجاری و مغازه ها برای کسب و کارهای سنتی و نه فروشگاه های زنجیره ای بزرگ است)
این افزایش بیش از اندازه و بیش از حد مورد نیاز مغازه ها و کاربری های تجاری باعث افزایش بیش از اندازه میزان رقابت میان مغازه داران نیز می شود و به دلیل محدود بودن تقاضا در نهایت موجب رکود کسب و کارهای سنتی می شود.
یکی از ترانه های معروف گروه متالیکا ترانه ای با نام غم انگیز اما واقعی (Sad But True) است. این دقیقا اتفاقی است که دارد برای کسب و کارهای سنتی می افتد. رقبایی مجازی اما به شدت واقعی، غم انگیز اما واقعی.
این رقبا در دو مقیاس عمده فعالیت می کنند:
اَبَر کسب و کارهای مجازی
کسب و کارهای بزرگ هستند که محصولات بسیار متنوعی را از برندهای گوناگون در فضای مجازی با محوریت سایت اینترنتی به همراه تخفیف ارائه می دهند. بر خلاف فروشگاه های بزرگ ، ابر کسب و کارهای مجازی دیگر حتی نیاز به فضای فیزیکی بزرگ و مجهز با استاندارد فروشگاهی ندارند. بلکه به تنها چیزی که نیاز دارند انبار بزرگ و سیستم توزیع قوی است. بنابراین هزینه های سربار آنها به میزان زیادی کم می شود. فروشگاه هایی مانند آمازون از بزرگترین ابر کسب و کارهای مجازی در سطح دنیا هستند و سایتهایی مانند بامیلو ( بازار اینترنتی ) و دیجی کالا ( فروشگاه اینترنتی ) از موفقترین نمونه های ایرانی آن می باشند.
خرید از این سایتها علاوه بر مزایایی مانند صرفه جویی مالی، زمانی، افزایش سرعت و اطمینان خرید که مختص فروشگاه های بزرگ هستند، امکان مقایسه سریع و دقیق میان محصولات، آگاهی از نظر سایر مصرف کنندگان، درگیر کردن مشتری با انواع بازی کاری ( Gamification ) و پلن های فروش و وفاداری و … را می دهند.
در یک سطح حرفه ای دیگر، اشخاص با داشتن ایده ها خلاقانه در کسب و کار و همینطور به خدمت گرفتن مهارت های و تخصص های مورد نیاز می توانند یک کسب و کار اینترنتی و مجازی حرفه ای را راه اندازی کنند که بسیار جای رشد دارد. کسب و کارهایی مانند اسنپ (Snapp) و تپسی (Tap30) که سرویسهای هم سفری آنلاین مستقر در تهران هستند از این گونه می باشند.
همچنین ایجاد بسترهای تعاملی برای ارتباط ، خودیاری و کمک مردم به یکدیگر در حوزه های مشخص می تواند بیش از پیش کسب و کارهای سنتی را مورد تهدید قرار دهند. وجود سایت هایی مانند دیوار که کسب و کار اینترنتی بر مبنای ارتباط مردم با یکدیگر و به فروش گذاشتن کالا و خدماتشان می باشد از این دست کسب و کارها است.
خرده کسب و کارهای مجازی
امروزه هر شخصی در خانه خود با دسترسی به اینترنت و با داشتن یک گوشی هوشمند ، می تواند یک سایت، کانال یا صفحه اجتماعی راه اندازی کند، در آن شروع به ارائه محتوا و محصولات کرده و از این راه کسب درآمد کند. شبکه های اجتماعی اینستاگرام و تلگرام در ایران برای انجام فعالیت ها اقتصادی و خرید و فروش کالا و محصولات میان مردم بسیار جا افتاده هستند. بر خلاف زمانی که مردم حتی به خرید از سایت های اینترنتی اعتماد نمی کردند، امروزه با داشتن تجربه گذشته به راحتی از این کانال ها محصولات مورد نظر خود را از ساعت و لباس تا دکوراسیون و اسباب منزل انتخاب و با قیمتی پائین تر از مغازه ها خریداری می کنند.
در ادامه موارد گفته شده که منجر به رکود کسب و کارهای سنتی می شود، هزینه روز افزون این کسب و کارهای توان آنها را بیش از پیش از بین می رود. هزینه های مغازه، انواع عوارض و قبوض دولتی و کاری، بیمه، مالیات و … در نبود درآمد و فضای کاری مناسب می توانند ادامه فعالیت را بسیار مشکل کنند.
با کاهش فراوان قیمت نفت نسبت به سالهای گذشته و عدم امید به آینده آن ، اصلی ترین منبع درآمدی دولت دچار مشکل و کمبود شده است. بنابراین دولت با فشار آوردن بر سایر منابع درآمدی اعم از مالیات، افزایش قیمت های قبوض مختلف، اخذ کارمزد و افزایش آن از انجام انواع خدمات اداری – دولتی و … سعی در جبران این کمبودها دارد. بنابراین این روند در شرایط رکود عمومی، عاملی مضاعف برای فشار بر کسب و کارهای سنتی است.
در پایان می توان گفت که در کنار شرایط بد اقتصادی کشور، موارد گفته شده در این مقاله عمده ترین عواملی هستند که کسب و کارهای سنتی را تهدید می کنند. اما راهکار مقابله با آنها چیست؟
زمانی که ماشین آلات صنعتی وارد دنیای کشاورزی شدند، عده ای سعی کردند با بیشتر و سریع تر بیل زدن با این ماشین آلات رقابت کنند. اما امروزه دیگر اثری از آنها نیست و کسانی در این رقابت پیروز شدند که هوشمندانه از فرصت ها و امکانات در اختیارشان استفاده کردند.
کسب و کارهای سنتی نیز در مقابل این دو راهی قرار گرفته اند؛ آیا سریع تر و بیشتر بیل بزنند یا جور دیگری به موضوع نگاه کنند و از امکانات و فرصت ها بهره بگیرند!
برای یادگیری بیشتر و عمیق تر، درس کارآفرینی حرفه ای را مطالعه کنید:
دوست عزیز، نظر شما در مورد محتوای این مقاله چیست؟
شما نیز علائم نابودی کسب و کارهای سنتی را مشاهده کرده اید؟ چه معیارهای دیگری به نظر شما می رسد؟
خوشحال می شویم نقطه نظرات خود را با ما و دوستان دیگر در میان بگذارید ?
انتشار مطلب “نابودی کسب و کارهای سنتی” با ذکر منبع و دادن لینک بلامانع است.
6 Comments
بسیار عالی بود.
مرسی از شما هادی عزیز.
موفق باشید.
مقاله بسیار خوبی بود. تشکر میکنم
ممنونم از شما آموزش وردپرس!!
مقاله خوبی بود
ممنو سلامت باشید جناب قاسمی.